Онгоцонд уншсан сонины нийтлэлээс

International Herald Tribune (IHT) сонины энэ сарын 6-7-ны дугаарт Мики Таникавагийн “Японд тeрийн албан хаагчид хувийн хэвшлийг илvvд vзэх болж, тeрийн албанаас гарах vзэгдэл газар авч байгаа” тухай асуудлыг хeндсeн сонирхолтой нийтлэлийг Лисбон-Амстердамын онгоцонд зорчиж явахдаа уншсан юм. Уг нийтлэлд eгvvлснээр 1981 онд Харунобу Ямада Японы Олон улсын худалдаа, аж vйлдвэрийн яам (одоогийн Эдийн засаг, худалдаа, аж vйлдвэрийн яам)-наас гарч Нью-Иоркт Морган Стэнлид ажиллаж эхлэхэд Японы хамгийн нэр хvндтэй, eдeр тутмын сонинуудад бvтэн нvvр нийтлэлvvд нийтлэгдэж, ихээхэн шуугиан болж байжээ. Тэдгээр нийтлэлvvдээр хeндeхийг хичээсэн асуудлын гол цeм нь Морган Стэнлид ажиллах болсон Ямадагийн тухай бус, санхvvгийн зах зээл, бизнесийн тухай ч биш, харин Японд хамгийн нэр хvндтэй ажлуудын нэг гэж зvй ёсоор тооцогддог тeрийн албанд ажиллаж буй чадалтай залуу боловсон хvчнvvд тэрхvv ажлаасаа татгалзах болсон талаарх эмзэглэл байжээ.

Японд тeрийн албан хаагчид нь Уолл Стрийтэд ч юмуу хаа нэгтээ ажиллахаар ажлаасаа гарч байгаа vзэгдэл нь сvvлийн 20-иод жилд, тэр дундаа Японд эдийн засаг, нийгмийн асуудал нэлээд ноцтой болж ирсэн 1990-ээд оны сvvл vед ихээхэн эрчимжсэн байна. Энэ нь захиргааны болон зохицуулалтын арга хэмжээний vр дvнд Японы эдийн засаг илvvтэй зах зээлийн баримжаатай буюу Засгийн газрын зохицуулалтуудаас бага хамааралтай болсонтой холбоотой гэжээ. Vvнтэй уялдан тeрийн албан хаагчдын нэр хvнд тeдийлeн eндeр байхаа больж, элит их сургуулиудыг тeгсeгчид тeрийн албанд ажиллахаасаа хeрeнгe оруулалтын банкууд, хуулийн фирмvvдэд ажиллахыг илvvд vзэж Уолл Стрийтийн тvвшний цалин авах болсон байна. Mainichi Economist Magazine-аас иш татвал Японд тeрийн албанаас гарч хувийн хэвшилд ажиллах болсон ажилчдын тоо 1982-1986 оны хооронд 85 байсан бол 1992-1996 оны хооронд 169, 2002-2006 оны хооронд 292 болж эрс eсчээ. Токиогийн их сургуулийн хуулийн тэнхим нь Японд тeрийн албанд ажилладаг элитvvдийг бэлтгэн гаргадаг алдартай тэнхмvvдийн нэг боловч тeгсeгчдeд нь Засгийн газарт ажиллахаас хувийн хэвшилд ажиллах сонирхол давамгайлах болсон байна. Тухайлбал 2003 онд уг тэнхмийн тeгсeгчдeeс 86 нь тeрийн албыг сонгосон бол 2007 онд энэ тоо 63 болж буурчээ.

Яагаад элит сургууль тeгссeн залуу мэргэжилтнvvд тeрийн албанаас татгалзах хандлагатай болов оо? Хариулт нь маш энгийн. Энэ бол ердee цалин урамшуулал, мeнгeний асуудал гэж тайлбарлаж байна. Жишээ нь Японд 30-аад насны, элит гэж хэлж болохоор тeрийн албан хаагч жилд дунджаар 6-8 сая иен (1 ам.доллар = 115 иен гэж vзвэл энэ нь жилд 52,000-70,000 ам.доллар)-ийн цалин авдаг бол хувийн хэвшилд ажиллаж байгаа, тvvнтэй боловсрол мэдлэгээр ойролцоо, ижил насны ажилтан жилд дунджаар 100 сая иен (870,000 ам.доллар)-ийн цалин авах нь гайхах зvйл биш аж. Oeрeeр хэлбэл тэд тeрийн албан хаагчдаас дунджаар 12-16 дахин их цалин авдаг байна. Японы Нийгмийн хамгаалал, хeдeлмeрийн яамыг 3 жилийн eмнe орхиж, Кобе дахь Хиогогийн их сургуульд ассошиэйт профессороор ажиллаж байгаа Масаши Накано “Тeрийн алба бол маш их, маш хvнд ажлыг боол шиг хийлгэдэг атлаа тvvндээ тохирсон цалин, урамшуулал eгдeггvй ажил” гэж хэлжээ. Хувийн хэвшилд ажиллах нь цалин мeнгeний талаасаа тeрийн албыг дагуулахгvй боловч ажлын нэр хvнд гэдэг талаасаа арай дутмаг гэж зeвхeн Япончууд ч биш ер нь дэлхийн олонхи оронд vздэг байна. Дайны дараах Японыг сэргээн босгох гол бодлогыг Засгийн газар гардан боловсруулан хэрэгжvvлснээрээ, eeрeeр хэлбэл аж vйлдвэрлэлийн бvтцийг eeрчлeхeд хувийн хэвшил бус Засгийн газар гол vvрэг гvйцэтгэснээр тeрийн алба Японд тэр цагаас эхлэн хамгийн нэр хvндтэй болсон ажээ. Японы Сангийн яаманд ажиллаж байгаад Улс тeр судлалын vндэсний хvрээлэнд ассошиэйт профессороор ажиллах болсон Харуката Такенака “Японд тeрийн vйлчилгээ зeвхeн тeрийн албан хаагчдын бахархал-нэр хvнд гэсэн vзэл, мэдрэмжээр л eдeeгдeж, удирдагдан жолоодогдож байна” хэмээн хэлжээ.

Дээр eгvvлсэн Ямадагийн хэлж байгаагаар Японы Сангийн яам анх улсын секторын санхvvд “дасгалжуулагч”, “шvvгч”-ийн аль алины vvргийг гvйцэтгэж байснаа 1990-ээд оны сvvлээр эрс eeрчлeгдсeн байна. Энэхvv eeрчлeлтийг хоёр vе шаттай гэж vздэг байна. Нэгд, Японы ерeнхий сайд асан Риотаро Хашимото ба тvvний багийнхан “Зах зээлийн эдийн засгийн эрх чeлee, хeгжилд чиглvvлэгч нь Засгийн газар бус зах зээл eeрee юм” гэдгийг хvлээн зeвшeeрч, ажлаа ерeнхий сайдын багийг шинэчлэн зохион байгуулж, санхvvгийн дахин зохицуулалт хийхээс эхэлж байжээ. 2001 онд Жюничиро Коизvми ерeнхий сайд болсны дараахан тvvний баг Японы арилжааны банкуудад чанаргvй зээлийн багцаа хумих, цэвэрлэхийг урамшуулан дэмжсэн ба шуудангийн vйлчилгээ зэрэг vр ашиг муутай ажиллаж байсан улсын vйлдвэрийн газруудыг хувьчилж эхэлжээ. Хоёрт, 2001 онд Коизvмигийн Засгийн газар нь эдийн засаг, худалдаа, аж vйлдвэрлэл, санхvv эрхэлсэн сайдууд, Тоёота Мотор зэрэг тэргvvлэх компаниудын гvйцэтгэх захирлууд, мeн хувийн хэвшлийн байгууллагуудын эдийн засагчдаас бvрдсэн “Эдийн засаг, санхvv-тeсвийн бодлогын зeвлeл”-гэдгийг байгуулсан ба уг зeвлeл нь Засгийн газраас эдийн засаг, тeсeв-санхvvгийн бодлогыг эцэслэн боловсруулах, шийдвэр гаргахад дэмжлэг vзvvлэх зорилгоор эдийн засгийн бодлогын анхны тeсeл, санаачлагуудыг боловсруулж, Засгийн газарт eргeн барьдаг болжээ. Ингэснээр Засгийн газар буюу Тeрийн алба eeрee энэхvv тeсeл, санаачлагуудыг анхлан боловсруулдаг байсан хуучин туршлага эрс eeрчлeгджээ. Саяхан Японы шинэ ерeнхий сайд болсон Ясуо Фукуда Японы нээлттэй эдийн засгийн бодлогын хэрэгжилтийг vргэлжлvvлэх, мeн eмнeх ерeнхий сайдуудын vед хийгдэж байсан шинэчлэлийг дэмжихээ амласан билээ.

Хeeрхий Монголын тeрийн албан хаагчид бид ямар орчинд яаж ажилладгийг зах зухаас нь та бvхэн мэдэх байхаа. Цалин бага, ажиллах орчин стресс дарамттай, алхам тутамд адгуус араатан шиг харьцаатай хvмvvс, эсвэл сайд дарга нарт долигоносон, тархи нь vхэж, нvд нь сохорсон долдойнуудтай харьцаж байнга зeрчилдeнe гэх мэт. Яамны хэлтсийн даргын цалин, унаа хоолны мeнгийг оролцуулаад, татвар, шимтгэлvvдээ тeлeeд сард 290,000 тeгрeг (245 ам.доллар) гээд боддоо. Сая 10 сараас нэмэгдээд энэ шvvдээ. Бодит байдал ийм л байна. Vvнийг хэнээс, юунаас ч нуухав. Мэдээж ийм хэмжээний мeнгe миний сард идэх eдрийн хоолонд л хvрэлцдэг. Тэгэхээр бусад урсгал зардал, бас сар бvр байг гэхэд улиралд нэг хадгаламжиндаа нэмэх хуримтлалаа бид чинь vндсэн ажлаас гадуур бие, оюунаа хэд хувааж байж 2-3 парт-тайм судалгаа, шинжилгээний ажил хийх замаар л олдог. Тeрийн албаны тухай хуулиар тeрийн албан хаагч “судалгаа шинжилгээ, их сургуульд багшлах ажил”-аас eeр ямар нэг ажил хийхийг хориглодог юм.

За тэгээд Монголын тeрийн албаны нэр хvнд ямрыг та бvхэн дор бvрнээ нэг тунгаана бизээ. Ингэхдээ нэг зvйлийг ялгаж салгахыг л хvсье. Монголын тeрийн алба нэр хvндгvй болсонд тeрийн албаны хvнд хvчрийг нь vvрч, хамаг ажлыг нь нугалж байдаг шударга ажилтнууд буруутай бус, харин тeрийн албыг улс тeрийн бохир хэрэгсэл болгосон улс тeрч нэр зvvсэн Монголын луйварчид, тэдний гар хeл сайд, дарга нар, тэдэнд vйлчлэгч сохор долдойнууд л буруутай юм шvv.

Бид сармагчнууд уу?

Амралтын eдeр хорт утаанаас тvр ангижирч цэвэр агаар амьсгалюу гэж бодоод хотоос 65 км зайд орших зуслангийн муу амбаараа зорьлоо. Урд хайрханы модонд донгодох хeхeeн дуу болоод бод, бог малын эрvvл саруул, чихэнд чимэгтэй аялгуунууд анир чимээгvйг эвдэн сонсдох нь тархинд цаанаа л нэг таашаал eгнe. Ууланд алхаж, уушгиа хvчилтeрeгчeeр дvvргэх ялдамд цээж тэлж, урам зориг, итгэл нэмэгдэн эх байгалиа хайрлах сэтгэл бадарна. Энэ vед eeрийн эрхгvй байгалийн амьтан гэдгээ мэдэрч, элдэв ядаргаа, тархи толгойд эргэлдэх хэрэгтэй хэрэггvй бодлууд, миний хvрээлж буй ажлын орчин, нийгмээс надад vзvvлсэн гаж харьцаанууд, янз бvрийн шахалт дарамт зэргийг бvрэн мартах мэт.

Германд мэдээлэл зvйн чиглэлээр мэргэжил эзэмшсэн, тэр дотроо зохиомол оюун ухаан (Artificial Intelligence)-аар мэргэшээд, тэнд 11 жил сурч, ажиллаж хeдeлмeрлeeд Монголдоо бvр мeсeн ирээд байгаа нэг vеэл ах маань надтай цуг явсан юм. Vеэл маань мэргэжлээс гадна хэл шинжлэл, угсаатны зvй, тvvх асар их сонирхдог нэгэн билээ. Энэ сонирхлоороо, уншиж мэдсэн зvйлийн цар хэмжээгээрээ миний тeрсeн ахтай тун адил хvн л дээ. Би бээр тэдний дэргэд тvvхийн мэдлэгээр vнэндээ гологддог тул аль болох тэднийг сонсож, мэдлэгээс нь аль болох тусгаж авахыг хичээдэг юм. Тvvхийн чиглэлээр уншиж судалсан, сонссон маань хоосон биш ч, би тeрсeн ах, vеэл ахтайгаа энэ талаар мэтгэлцэхээс vнэндээ жаахан эмээдгээ нуух юун. Тэд дeнгeж 30 гарч яваа гэхэд “яаж амжуулсан юм бэ” гэмээр л тvvхийн талаар асар ихийг уншиж мэдсэн байдаг. Энэ удаад салхинд гарахдаа герман хэлний тайлбар толь зохиож байгаа vеэл ахтай нэлээд зvйлээр ярилцлаа. Монголын хeдee нутагт, хушин ойд, эрvvл агаарт энэ мэт сэдвээр vеэлтэйгээ хэлэлцэж байхдаа eнгeрсeн жил нутаг буцахаас eмнe Сан Францискогоор дайрч тeрсeн ахтайгаа уулзан бас л дуртай сэдвээрээ ярилцаж байсан тэр хэдэн eдрийг дурсаж явлаа.

Vеэлтэй ярилцсан гол сэдэв нь a) Монгол хэлний бичгийн хэл, соёл анх ямар байсан, eдгee хэрхэн гажуудсан; б) Монгол угсаатнуудын бvрэн тvvхийг цаг vе бvрээр нь; в) Монголын хаадууд, феодалын бутралын vнэн тvvх; г) Дамбийжанцан, Барон Унгерн нарын Монголын тvvхэнд сайнаар дурсагдах vйлс; д) Ринчин гуайн хэл шинжлэлийн vнэт бvтээлvvд яагаад гадаадын их сургуулиудын номын санд байдаг атлаа Монголд нэг нь ч байдаггvй, яагаад П.Хорлоо Ринчин гуайн бvтээлvvдийг шатаасан, e) Буддын шашны vнэн мeн чанар номлол Шарын хэмээх шашнаар хэрхэн гажуудаж Монголд орж ирсэн, тэрнийх нь балаг хvмvvст одоо болтол хэрхэн нeлeeлж байгаа гэх мэт дэндvv олон том жижиг сэдвээр, eргeн хvрээнд ярилцлаа. Vеэл маань тэнд суралцаж байхдаа Германд буй Монголын тvvх, хэл шинжлэлтэй холбоотой, тэр дундаа Ринчин гуайн бvтээлvvдийг (Монголд нэг нь ч байдаггvй бvтээлvvд) нэлээд судалсан хvн юм байна. Vvнийгээ нэгдvгээрт сонирхол, хоёрдугаарт нутгаа санахаараа хийдэг байсан ажил гэж тайлбарлаж байв.

За ингээд олон vг нуршаад ч яахав. Энэ бvхнээс би их зvйлийг бодсон ба Монголчууд бид эх тvvхээ сайн мэдэхгvй, эх хэлээрээ ч ярьж бичиж чадахаа байсан, уртын дуугаа дуулах нь битгий хэл нэрлэж ч чадахгvй, eeрсдийгee хаанаас vvссэнээ мэдэхгvй болсон сармагчингууд болжээ гэсэн дvгнэлтэд хvрлээ. Сармагчин биш болохын тулд эх тvvх, хэл соёлоо улам их судлах ёстой юм байна гэдгийг би хvлээн зeвшeeрлee.

Бидний eдeр тутмын хэлэнд ердee хэдхэн зуун Монгол vг эргэлддэг болохыг судлаачид тогтоосон байна. Асар баялаг Монгол хэлээ бид мэдэхээ байжээ. Би ч бас тэдний нэг. Та дор дурдсан хоёрхон жишээг сайтар анхаарч уншаад яагаад гэдгийг нь тайлбарлана уу. Энэ тухай би vеэлээсээ л мэдлээ. Гажуудсан Монгол хэлээр (одоогийн) бол эдгээр нь тэс eeр vгс. Харин худам монгол бичгээр буюу жинхэнэ монгол хэлээр эдгээрийн утга адил юм байна.

1.”эрдэс” = “eрх”
2. “нударга” = “нядлах”

Тeрийн eндeрлeгvvд нь “нeхдvvд, хvмсvvд, тэд нар” хэмээн ярьж хэлзvйн хувьд маш бvдvvлэг алдаа хийн, бид тvvнд нь дасал болж байгаа нь буруу. Зvй нь нeхeр гэдгийн олон тоо нeхeд, хvн гэдгийн олон тоо хvмvvс, тэд гэдэг eeрee олон тооны тeлeeний нэр атал олон тооны vгэнд олон тоо vvсгэх дагавар залгаж ярьдаг ерeнхийлeгч, ерeнхий сайд Монголд байх юм? Зvйрлэвэл Тони Блэйр, Жорж Буш нар men гэхийг mens, people гэхийг peoples гэж л ярьж байгаатай агаар нэг шvvдээ. Энэ бол асар бvдvvлэг алдаа. Жирийн нэг хvн бус бvхэл бvтэн улсын ерeнхийлeгч, ерeнхий сайд биздээ тэд? Ринчин гуайн гарын шавь, хэл шинжлээч нэгэн эрдэмтэн ерeнхийлeгч асан Багабандийн 2 хуудас илтгэлээс хэл зvйн 86 алдаа олсон гэдэг. Энэ нь зvгээр л vг vсгийн алдаа биш, хэл зvйн, утгын, дvрмийн алдаа гээд боддоо.

Зарим нэг монгол хvмvvс eгvvлбэр эхлэхдээ “за тэгэхээр зэрэг яахав гэхдээр зэрэг ер нь болбол одоо” гэх мэтээр хэрэгцээгvй сул vг (энэ тохиолдолд 9 vгээр юуг ч илэрхийлсэнгvй) ихээр хэрэглэж, Монгол хэлийг гутаан доромжилж байх юм.

Иймээс Монгол хvн, Монгол нэр тeр гэдгийг vеийн vед, vрийн vрд хадгалах зvйл нь залуучууд бид цаашид жинхэнэ Монгол хэл, соёл, тvvхээ сайтар хичээж суралцах явдал юм байна гэдгийг улам бvр ухаарлаа.

Жич: Монголд Б.Ринчин гуайн тухай л бичихээс тvvний хэл шинжлэлийн бvтээлvvдийн талаар хэн ч бичдэггvй юм байна. Учир нь тvvний бvтээлvvдийг Монголд хэвлэхийг хориглож, бvр шатаан устгаж байжээ. Тvvний хэл шинжлэл, угсаатны зvйн бvтээлvvд нь eдгee гадаадын их сургуулиудын номын санд л хадгалагдан vлджээ.

Сохор саятан

Саяхан аваргуудын лигийн гуравдугаар тойргийн тоглолтууд явагдаад дууссан билээ. Шeнe сууж, Интерийн жерсигээ eмсeн байж дэмжин “хожуулсан” Интер маань Москвагийн ЦСКА-г 2:1 харьцаатай хожсон ч би жаахан сэтгэл дундуур vлдэв. Яагаад гэвэл хожлын гоолуудыг 32 настай ахмад довтлогч Эрнан Креспо (Аргентин), тeвийн хамгаалагч, 29 настай Вальтер Адриан Самуэль (Аргентин) нар оруулсан бeгeeд Интерийн довтолгооны цeм байх ёстой плэймэйкэр Патрик Виейра тоглолтын эхний хэдэн минутад гэмтэж, eдгee энэ улиралд Интерийн тeлee 9 гоол оруулаад байгаа Златан Ибрахимович онцгой сайн тоглосонгvй. Oeрeeр хэлбэл гоолыг зохион байгуулах ёстой тоглогчид vvргээ бvрэн бус биелvvлсэн.

Интерийн маань тоглолт нэг л сэтгэлд хvрч eгдeггvй ээ. Сайн плэймэйкэр байхгvйгээс бeмбeг эзэмшилт, довтолгооны найруулга нэг л биш санагдаад клубын ерeнхийлeгч Массимо Мораттид дургvй хvрч сууна. Ноднин Ювентусаас одоо 31-тэй Виейраг 14-15 саяаар худалдаж аваад Интерийн тeлee бараг юу ч хийгээгvй (Бавари Мюнхений эсрэг хийсэн гоолыг эс тооцвол)-н тeлee тvvнд жилд 5 сая еврогийн цалин eгч байх ч гэж дээ. Нeгeeх нь бvvр эрхэлчихсэн сул цалин аваад л, бэртэлтэй гээд хэвтэж байдаг. Одоогийн Виейра Арсеналд зvтгэж байх vеийн Виейра биш гэдгийг эрхбиш мэддэг л баймаар. Тэгсэн атлаа маш бага vнээр худалдаад авчих боломжтой байгаа дэлхийн хамгийн сайн плэймэйкэрvvдийн нэг Аргентины 29 настай Хуан Роман Рикельмег сонирхохгvй, авахын тeлee юм хийхгvй байгаад нь Мораттиг vнэхээр гайхаж байна.

Интер eдгee Европтоо хамгийн олон аргентин тоглогчтой клуб. Анх vvсэн байгуулагдахдаа гадаадын тоглогчдод vvд хаалгаа чeлeeтэй нээснээрээ Интерназионале нэртэй болсон. Одоо Интерт багийн ахлагч Хавьер Занетти, Хулио Круц, Эстебан Камбиассо, Никола Бурдиссо, Эрнан Креспо, Вальтер Самуэль, Сантиаго Солари гэсэн Аргентины 7 тоглогч бий. Аргентин тоглогч олонтойгоос Латин болоод Итали стилийн хeлбeмбeгийн аль алиныг vзvvлж, мэдрvvлдэг байснаар нь 1996 оноос эхлэн би бээр Интерийн дэмжигч нь болсон билээ. Аргентин тоглогчид Интерт маш хурдан идээшдэг. Рикельме Испанийн Вилларреал багтайгаа vл ойлголцолтой байгаагаас ноднин тeрeлх Бока Хуниорсд нэг жил зээлээр тоглоод Ла лигийн багтаа эргээд ирэхэд нь баг нь бас л тvvнийг vлдээхээргvй болсон. Авьяас чадвар нь хэвээрээ байгаа (vvнийгээ саяхан Чилийн эсрэг тоглолтод 2 гоол хийж баталсан) ийм плэймэйкэрийг, тэр тусмаа Аргентин тоглогчийг авахыг хvсэхгvй, оролдохгvй байгаад нь багийн удирдлагад уур хvрч, Мораттиг vнэхээр сохор саятан гэж нэрлэмээр. Одоо Интерт ганц дутагдаж буй зvйл бол attacking midfielder буюу довтолгоог найруулдаг, плэймэйкэр юм. Дутагдсаар ч ирсэн. Одоо ч дутагдаж байна. Сайн плэймэйкэргvйгээр Интер аваргуудын лигт Барселона, Реал, МЮ, Арсенал, Чельси, Ливерпуль, Бавари, Милан зэрэг багуудыг давж гарна гэж итгэлтэй элэхэд хэцvv байна. Багийнхаа амжилтын тeлee зарцуулах ёстой зvйлд гар татдаг, хэрэгцээгvй ихэмсэг тоглогчдын тeлee мeнгe цацдаг ойлгоход бэрх хvн (Моратти) гэж бас байх юм.

Хэрвээ би Мораттигийн оронд багийн эзэн, саятан байсан бол... За нэг сайхан мeрeeдeeд орхиё, :-)

1. Juan Roman Riquelme (29), Ricardo Quaresma (24) хоёрыг Вилларреал, Порту клубvvдээс нийтдээ 25 сая еврод багтаан худалдан авна (тийм бодит боломж хeлбeмбeгийн арилжааны зах зээлд бий).

2. Дээрх хоёроор Partick Vieira (31), Luis Figo (35) нарын орон зайг нeхнe.

3. Болж eгвeл Andrea Barzagli (ITA), Fernando Gago (ARG), Alberto Aquilani (ITA) нарыг нэмж худалдан авна. Gago-г Реал тавьж явуулахгvй л дээ. Рома ч бас Италийн шигшээгийн ирээдvй гэж нэрлэгдээд байгаа Aquilani-г зарвал маш eндeр vнээр зарна. Тиймд Barzagli-г л Палермогоос 15 саяд багтаан авна.

4. Чельсигээс явж мэдэхээр болоод буй Didier Drogba-г eндeр vнээр худалдан авах гэж шуналгvйгээр Adriano-г эргvvлэн Emperor болгохын тулд дасгалжуулагчаар Jose Mourinho-г авчирч Adriano-г тураана, нvднэ, хvн биш робот болгоно :-) Crespo, Suazo хоёр Ibrahimovic, Adriano хоёрыг сэлгэнэ.

5. Nelson Rivas, Ivan Cordoba нарын нэгийг, Cesar Rodrigues, Santiago Solari, Julio Cruz нарыг боломжийн vнээр зарж 20 сая орчим доллар олно. Эндээс арилжааны цэвэр балансыг (-25) саяд барина.

6. Цаашид Латин Америкийн найдвар муутай хамгаалагчдыг найдвартай Итали хамгаалагчид болгох, Интерийн гарааны бvрэлдэхvvний дор хаяж 30 хувийг Итали болгох бодлого барина (Матерацци гэмтсэнээс хойш одоо гарааны 11-т нэг ч Итали тоглогч байхгvй).

Энэ тохиолдолд Интерийн бvрэлдэхvvн дараах байдалтай (4-3-1-2) болж Аваргуудын лигт, Сери А-д, мeн Европын супер цомд тvрvvлэх бvрэн боломжтой болох юм шиг.

Энэ мэт арга хэмжээ авч, багийг CL-д тvрvvлэх боломжоор хангахгvй, бас хийсэн наймаа нь тэр бvр онодоггvй (жишээ нь Pirlo, Seedorf, Cannavarro, Grosso нарыг зарсан) багийн эзэн Массимо Мораттиг сохор саятан гэхээс яахав.

Хэдий тийм ч Интер энэ жил Италийн аварга цолоо хамгаалж, CL-д ядаж 8-д vлдэх бизээ.

MTU Alumni News

Хэдийгээр сургуулиа тeгсeeд 2 жил болох гэж байгаа ч багш, зeвлeхvvдтэйгээ, сургууль тeгсeгчдийн холбоотойгоо vргэлж холбоотой байж, шинэ мэдээ мэдээллийг нь байнга хvлээн авдаг юм. Энэ удаад нэг товч мэдээ тавихаар шийдлээ.

Женнифер Донованы бичсэн мэдээллээс тvвээрлэвэл манай сургууль (Michigan Technological University) Иелийн их сургууль (Yale University)-тай хамтран АНУ-ын их нуурууд (Superior, Michigan, Huron, Erie, Ontario)-ыг судлахаар болж байгаа юм байна. Их нууруудын, тэдгээрт хамаарах бvс нутгийн усны нeeц, чанар, хvрэлцээг судлах уг судалгааны ажлыг АНУ-ын ШУ-ны Vндэсний Сан 2 сая ам.доллараар санхvvжvvлж байгаа бeгeeд их сургуулиуд таван жилийн турш уг судалгаан дээр хамтран ажиллах юм байна. Манай сургуульд Тогтвортой Ирээдvйн Хvрээлэн (SFI) гэсэн нэртэй хvрээлэн ажилладаг ба vvний нэг салбар болох Ус ба Нийгэм Тeвийн захирал Алекс Мэйэрийн хэлснээр уг хамтарсан судалгааны vр дvнд ирэх 10, 20, 30 жилийн дараа их нууруудын, тэдгээрийг тэжээн тэтгэгч гол мeрний усны хэрэглээ, нeeц, хvрэлцээ, чанарт ямар eeрчлeлт, нeлee гарахыг шинжлэн тодорхойлох, тvvнчлэн усны хэмжээ, чанар, зардлыг vнэлэх дэлхийн туршлагад хэрэглэгдэх загварыг боловсруулах ажээ.

Их нууруудыг ихэнх хvмvvс хязгааргvй их цэвэр усны нeeц гэж ойлгодог ч vнэн хэрэгтээ алдагдсан усны нeхeн сэргээгдэх тvвшин жилд 1%-иас бага байдаг байна (MTU, Oct. 07). Тэгэхээр их нуурууддаа Америкууд санаа тавих нь зvйн хэрэг бeгeeд энэхvv судалгаа 5 жилийн дараа зeвхeн Америкт тeдийгvй, дэлхийд загвар болохуйц vр дvнд хvрч, Монгол маань ч гэсэн тэрхvv хvрсэн vр дvнгээс нь туршлага судлах байх гэж найдаж байна.

Улаанбаатар хотын хvн ам 1 сая давлаа. Дeрвeн уулынхаа дундах хeндийд нийт хvн амын 1/3-ээс илvv хэсэг нь чихэлдэн амьдарч байна. Хотын цэвэр усны эх vvсвэр болох хатан Туул минь бохирдон ширгэж, хамгийн бохир голуудын нэг боллоо. Экологидоо хамгийн хэрцгий ханддаг ухамсаргvй ард тvмэн биднээс eeр алга.

Ирэх 20 жилд Улаанбаатар хотод ундны усны хангамж жинхэнэ асуудал болно гэж ярьж, бичиж байна. Татил тэнхээтэй хэсэг нь хотоос зайдуу 70 км дотор газар эзэмшин том том сууцанд амьдрах боллоо. Энэ мэтчилэн хот eргeжин тэлэх нь тухайн орон нутгийн усны мeчлeгт бас тодорхой сeрeг нeлee vзvvлэх нь ойлгомжтой. Туул голынхоо усны нeeц, хvрэлцээ хангамж, чанарыг судалсан зvйл ч vгvй, хот тэлж буй орон нутаг дахь усны мeчлeгийг шинжилсэн ч зvйлгvй, ядаж энэ талаар олон улсын байгууллагууд, гадаад орны засгийн газраас санхvvжигддэг тeсeлд сэтгэл гарган хандаж шийдvvлсэн зvйлгvй байгаа vе vеийн Засгийн газрууд, Байгаль орчны яам, Хотын захиргаа, харьяа газрууд ер нь юу хийж байнаа? Монголчууд минь эх дэлхийгээ хайрлаж, хариуцлагатай байж сурахсан даа...

Энэ eдeр

Португалийн тэмдэглэлийн 3 дугаар буюу сvvлчийн хэсгийг бичих гэснээ болилоо. Учир нь энэ нь маш олон хvний дунд vзэл бодлын зeрчил, маргаан мэтгэлцээн vvсгэх тeлeвтэй. Монголын тeрийн албан хаагч хилийн чанадад улсаа тeлeeлeн элдэв янзын уулзалт хэлэлцээр хийж, хурал, семинарт оролцон явахад сэтгэлзvйн хувьд тулгардаг, eeрeeс огт шалтгаалахгvй нэг бэрхшээлийн тухай би eгvvлэх байлаа. Тэр бэрхшээл нь Монголын Засгийн газар, Парламентын ард иргэдийнхээ, улс vндэстнийхээ эсрэг хийж байгаа гэмт vйлдлvvдийг гадаадынхнаас нуун, Монголын тeрийг аль болох eмгeeлeн, буруу зvйлийг нь нуун далдалж, авч хэрэгжvvлж буй vр дvнгvй арга хэмжээнvvдийг нь аль болох зeвтгeх байдлаар худал хэлээд явах уу? Эсвэл бодит байдлыг яг байгаагаар нь харж, хэлж, ингэснээрээ хорвоод хvн болж тeрсeн, мэргэжил эзэмшсэн хvний нэр тeрee хамгаалах уу? гэсэн асуулт юм. Товчдоо эс шударга байх, шударга байх сонголтын асуудлыг энд бичих байлаа. Би бээр бодит байдлыг эрхэмлэдэг учраас хоёр дахь сонголтыг vргэлж хийдэг юм. Vvнээсээ болоод зарим долдойнуудад Болд гэж хvн таалагддаггvй бeгeeд зарим хүмvvсийн эгдvvцэл, зэвvvг хvргэдэг билээ. Би vvнийг мэддэг ч eeрeeсee хэзээ ч урвахгүй. Vргэлж eeрийнхeeрee байх болно. Эцсийн эцэст хэн бодит vнэнийг бодитоор нь харж vнэлж дvгнэнэ, тэр миний хvндэтгэлийг хvлээнэ. Харин хэн бодит байдлыг eeрт болон хэсэг бvлгийн эрх ашигт нийцvvлэн гуйвуулна тэр хvн миний хувьд хэн ч биш!

Ингээд eнeeдрийн бичлэгээ энэ eдeр гээд даруухан нэрлэчихлээ. Монголд цаг агаар дулаавтар байгаа ч тэнгэр бvvдийгээд eнee маргаашгvй л цас орж мэдэхээр байна. Цас орсон eдeр машин унах осолтой байдаг. Та биш юм гэхэд таныг хvн ирээд мeргeнe. Машинаа жолоодох биш машиндаа жолоодуулдаг жолооч олон шvvдээ манай Монголд.

Олон улсын худалдааны чиглэлээрх судалгааны тeслийн хоёр санал маань USAID, GTZ-ээр зeвшeeрeгдeж, eнeeдeр грант-уудаа гардан авлаа. Хугацаа шахуу тул цагийн менежментдээ улам л анхаарах хэрэгтэй болж байна. Бас цаг зав гаргаж фитнесст эрчимтэй явахгvй бол ч хeдeлгeeний дутагдалд орж байгаагаа бага зэрэг мэдрэх болов. Ойрын хугацаанд vvнийг хэрэгжvvлнээ.

Шeнe Интер Милан Москвад ЦСКА-тай тоглоно. Тэр тоглолтыг vзэхийн тулд eнeeдeр ажлуудаа эртхэн дуусгахыг бодноо.

Португалийн тэмдэглэл 2

I. Oмнeтгeл

Португаль улсын нийслэл Лисбон хотноо “Олон улсын зэс судлалын групп”(OУЗСГ), “Олон улсын никель судлалын групп”(ОУНСГ), “Олон улсын хар тугалга, цайр судлалын групп”(ОУХТЦСГ)-ын хуралдаанууд энэ 10 дугаар сард зохион байгуулагдсан билээ. Эдгээр судалгааны группуудын ерeнхий нарийн бичгийн дарга ноён Дон Смэйлийн урилгын дагуу миний бие Монгол улсын Засгийн газрыг тeлeeлeн, Германы Техникийн Хамтын Ажиллагааны Нийгэмлэгийн санхvvжилтээр (учир нь манай яамны гадаад томилолтын зардал хэтэрсэн, дууссан гэсэн хариуг би бээр сонссон тул арга буюу ГТХА-д хандсан юм) эдгээр хуралдаануудад a) илтгэгч; б) ажиглагч орны тeлeeлeгчийн статустайгаар тус тус оролцлоо.

“Олон улсын зэс судлалын групп”-ын Статистикийн хорооны хуралдаанд миний бие Монголын зэсийн аж vйлдвэрлэлийн хeгжил, цаашдын хандлагын чиглэлээр илтгэл хэлэлцvvлж, энэ хvрээнд макро эдийн засаг, улсын гадаад eрийн байдал, хeрeнгe оруулалтын vр ашгийн шинжилгээ, эдийн засаг дахь татварын ачаалал, татварын мэдрэмжийн шинжилгээ, vндэсний эдийн засаг дахь эрдэс баялгийн салбарын нeлee, геологийн судалгааны ажил, стратегийн ач холбогдол бvхий ордууд дахь тeслvvд, тэдгээрийн хэрэгжилтийн аж vйлдвэрлэл, хeрeнгe оруулалт дахь хvлээгдэж буй нeлee, эрдэс баялгийн салбар дахь хууль эрх зvйн орчин зэрэг нэлээд eргeн хvрээтэй асуудлуудыг хeндeн хэлэлцvvлэв. 35 минутын илтгэлийн дараа 15 минутын асуулт хариулт vргэлжилж, АНУ, Австрали, Бельги, Их Британи, Чили, Японы Засгийн газар, Тeв банк, олон улсын байгууллага, бизнесийн хvрээнийхний асуултад хариулав.

Монгол улс суурь металлын эдгээр судалгааны группуудын алинд нь ч гишvvнчлэлгvй тул ажиглагч орны Засгийн газрын тeлeeлeгчийн хувиар эдгээр хуралдаануудад оролцож, гишvvнчлэлийн нeхцeл, хvлээх vvрэг хариуцлага, давуу тал, боломжууд, vр ашгийг судлан хамтарсан судалгааны группуудын ерeнхий нарийн бичгийн даргатай Монгол улсыг гишvvнчлэх асуудлыг албан ёсоор хэлэлцэж, анхдагч тохиролцоонд хvрч чадлаа.

II. Хуралдаануудад Оролцогчид

Тус хуралдаан нь давхардсан тоогоор хамтарсан судалгааны группуудын гишvvн 70 гаруй орны Засгийн газар, Тeв банкны тeлeeлeгчид, ажиглагч орнуудын Засгийн газрын тeлeeлeгчид, vндэстэн дамнасан корпораци, бизнесийн хvрээнийхэн, олон улсын металлын холбоод, зeвлeх vйлчилгээ vзvvлдэг байгууллагууд, зарим хeрeнгe оруулалтын банкууд, санхvvгийн фирмvvдийн тeлeeллvvд болох нийт 300 орчим тeлeeлeгчдийг хамруулсан олон улсын томоохон хэмжээний арга хэмжээ байлаа.

1. Гишvvн орнуудын Засгийн газар, Тeв банк, бизнесийн тeлeeллvvд:

• (ОУЗСГ): АНУ, Аргентин, Бельги, Чили, Хятад, Европын холбоо, Финланд, Франц, Герман, Грек, Энэтхэг, Итали, Япон, Люксембург, Мексик, Нидерланд, Перу, Польш, Португаль, ОХУ, Серби, Испани, Замби
• (ОУНСГ): Австрали, Грек, Норвег, Герман, Куба, Бразил, Португаль, Европын холбоо, Итали, ОХУ, Финланд, Япон, Швед, Франц, Нидерланд, Их Британи
• (ОУХТЦСГ): Австрали, АНУ, Бельги, Болгар, Канад, Хятад, Европын Нийгэмлэгийн Хороо, Финланд, Франц, Герман, Энэтхэг, Иран, Ирланд, Итали, Япон, Oмнeд Солонгос, Морокко, Намиби, Нидерланд, Норвег, Перу, Польш, Португаль, ОХУ, OАБНУ, Испани, Швед, Тайланд, Серби

2. Ажиглагч орнуудын Засгийн газар, аж vйлдвэр-бизнесийн тeлeeллvvд:

Монгол, Канад, Бразил, Мексик, Иран, OАБНУ, Намиби

3. Олон улсын байгууллагууд: CRU – Зэсийн судалгааны нэгж (Их Британи), Европын зэсийн институт (Европын холбоо, Бельги), Тvvхий эдийн групп (Швед), Олон улсын зэвэрдэггvй гангийн форум (Бельги), НVБ-ын Хvрээлэн буй орчны хeтeлбeр, Олон улсын цайрын холбоо, Олон улсын хар тугалганы хeгжлийн холбоо, Никелийн институт, Европын хeнгeн цагааны дахин боловсруулагч, хайлуулагчдын байгууллага, Еврофер ба Олон улсын ган, тeмрийн институт, Европын хороо гэх мэт.

4. Бизнесийн хvрээнийхэн: UBS хeрeнгe оруулалтын банк (Их Британи), Трафигура (Их Британи), Фельпс Додже (АНУ), Брэйк Уотер Лимитед, Болеслоу уул уурхай, металлургийн vйлдвэр (Польш), Мицуй Майнин энд Смелтин (Япон), Компания Минера Антамина (Перу), Зинифекс Лимитед, Дое Ран (Перу), Англо-Американ, Норильск Никель, Ларко, JOGMEC Корпораци (Япон) гэх мэт.

5. Академик Институт: Иелийн Их Сургууль (АНУ)

III. Судалгааны Группуудын Зорилго ба Хурлын Ажиллагаа

Лисбон хотноо тeвтэй суурь металлын судалгааны эдгээр гурван групп нь олон улсын Засгийн газар хоорондын хараат бус байгууллага бeгeeд гишvvн орнуудынхаа гишvvнчлэлийн тeлбeр, тvvнчлэн eeрсдийн бvтээгдэхvvн, vйлчилгээний орлогоос санхvvждэг.

Судалгааны группуудын гол зорилго нь дэлхийн суурь металлын зах зээл, аж vйлдвэрлэл, худалдааны статистик мэдээллийг боловсруулах, олон улсын Засгийн газар хоорондын суурь металлын форумыг зохион байгуулах, ингэснээр олон улсын vр ашигтай хамтын ажиллагааг дэмжихэд оршино. Энэхvv зорилго нь гурван зорилтоос бvрдэнэ. Vvнд:

• Суурь металлын салбар дахь эрvvл мэнд, аюулгvй ажиллагаа, хvрээлэн буй орчин, судалгаа-шинжилгээ, технологи дамжуулалт, олон улсын худалдаа, зохицуулалт зэрэг асуудалтай уялдсан олон улсын хамтын ажиллагааг дэмжих;
• Олон улсын Засгийн газар болон бизнесийн хvрээнийхэн, аж vйлдвэрлэлийн тeлeeллvvд eeрсдeд тохиолдож байгаа тvгээмэл бэрхшээлvvд, нийтлэг зорилгоо хэлэлцэх дэлхий нийтийг хамарсан хуралдаануудыг зохион байгуулах;
• Суурь металлын vйлдвэрлэл, хэрэглээ, дэлхийн суурь металлын уурхай, уулын vйлдвэрvvд, хайлах, цэвэршvvлэх vйлдвэрvvдийн eнeeгийн болон ирээдvйн хvчин чадлын хандлагыг тодорхойлох, vнэлэх замаар дэлхийн суурь металлын vйлдвэрлэл, хэрэглээ, агуулахын нeeц, гадаад худалдаа, vнэ ханш зэрэг статистик мэдээллvvдийг боловсруулах, ингэснээр зах зээлийн ил тод байдлыг сайжруулах.

Судалгааны группын хурлууд нь батлагдсан хeтeлбeрийн дагуу аж vйлдвэрийн зeвлeл, статистикийн зeвлeл, эдийн засаг-хvрээлэн буй орчны зeвлeлийн хурлууд болон байнгын хорооны салбар хуралдаануудаас бvрдэнэ. Байнгын хорооныхоос бусад хуралдаануудад ажиглагч орон оролцох эрхтэй. Статистикийн зeвлeлийн хуралдааны нэг vндсэн хэсэг нь суурь металлууд (зэс, цайр, хар тугалга, никель)-ын дэлхийн vйлдвэрлэл, хэрэглээ, эрэлт, нийлvvлэлт, экспорт, импорт, агуулахын нeeцийн статистикийг дэлхийн улс орнуудаар, бvс нутгаар тогтмол гарган, жил бvрийн хуралдаануудаараа гишvvн орнуудын Засгийн газар, Тeв банкны тeлeeлeгчдeeс асуун хэлэлцэж баталгаажуулдаг. Vvнээс гадна бусад салбар хуралдаануудын адил суурь металлыг тойрсон тодорхой, нарийн асуудлуудаар илтгэл хэлэлцдэг.

IV. Гишvvнчлэл

НVБ-ын гишvvн орны хувьд Монгол улс эдгээр Олон улсын суурь металлын судалгааны группуудын алинд ч гишvvнчлэгдэх боломжтой юм. Oдгee олон улсын зэс судлалын группэд 23 улс орон гишvvнчлэгдсэн бeгeeд эдгээр орнууд дэлхийн зэсийн худалдаа, зэс оролцсон бvтээгдэхvvний худалдааны 80 гаруй хувийг хамардаг байна. Манай улсын хувьд нэн тэргvvнд Олон улсын зэс судлалын группын гишvvн орон болох шаардлагатай гэж vзэж байна. Учир нь зэсийн салбар манай улсын эдийн засаг, гадаад худалдаа, тeлбeрийн баланс, аж vйлдвэрлэлийн нийт vйлдвэрлэлд ихээхэн нeлee vзvvлж, голлох байр суурь эзэлсэн салбар болсон ч Монголын зэсийн vйлдвэрлэлийн vр ашиг нэн доогуур, нэмvv eртeг бvтээгдэхгvй, зeвхeн эрдэс тvvхий эдийн гадагшхи урсгал ноёлж, манай улс vндсэндээ Хятад улсын тvvхий эдийн хавсарга тeдий л байгаа юм. Тvvнчлэн манай улсын зэсийн тeдийгvй нийт эрдэс баялгийн салбарын талаарх мэдээлэл, статистик тоо баримт дэлхий нийтэд бараг цацагддаггvй тул энэ чиглэлээр гадаадаас мэдээлэл хvлээн авдаггvй, гадаадад мэдээлэл eгдeггvй, eeрeeр хэлбэл хаалттай, хориотой бvс нутаг шиг байдлаасаа ангижирч, мэдээллийг ил тод болгон, бусад улс орнуудын Засгийн газар, аж vйлдвэрлэлийн тeлeeлeлтэй харилцаа холбоо тогтоон, хамтарсан хуралдаануудаар хамтын vйл ажиллагааг хeгжvvлэх шаардлага манай улсын хувьд нэгэнт бий болжээ.

Олон улсын зэс судлалын группэд гишvvнчлэгдсэнээр Монгол улсад дараах vр ашиг, давуу тал, боломж бий болох юм. Vvнд:

1. Олон улсын зэсийн зах зээл, аж vйлдвэрлэлийн албан ёсны статистикуудыг баталгаажуулахад саналын эрхтэйгээр оролцож байх;

2. Дэлхийн суурь металлын статистик eгeгдлvvд, мэдээллvvдийг vнэ тeлбeргvйгээр тогтмол авч байх;

3. Бодлогын асуудлаар суурь металлын судалгааны группуудэд асуудал дэвшvvлж, ингэснээр судалгааны группуудээр дамжуулан зэсийн vйлдвэрлэгч, хэрэглэгчдэд нeлeeлж буй бодлого (олон улсын худалдаа, тогтвортой хeгжил, эрчим хvчний vр ашиг, шилдэг ололт амжилт, туршлага, бодлогыг хeхиvлэн дэмжилт, зах зээлд нэвтрэлт, эрэлт нийлvvлэлтийн хандлагыг тодорхойлох гэх мэт)-д нeлee vзvvлэх, Засгийн газар, бизнесийн хvрээ, олон улсын байгууллагуудтай хамтарч зэсийн хeгжлийн стратеги боловсруулах, тулгарч буй нийтлэг асуудлыг хамтран шийдвэрлэх, нийтлэг ололт амжилтыг хамтран хvртэх;

4. Oeрийн улсын зэсийн vйлдвэрлэл, хэрэглээ, экспорт, импортын статистик мэдээний vнэн зeвийг баталгаажуулах, шаардлагатай тохиолдолд тодруулга eгч, eeрчлeлт оруулах;

5. Статистик, эдийн засаг-хvрээлэн буй орчин, аж vйлдвэрлэл гэсэн салбар хуралдаануудад тодорхой сэдвээр илтгэл хэлэлцvvлэх, тавигдаж байгаа илтгэлvvдээс туршлага судлах, санал солилцох;

6. Металлын аж vйлдвэрлэл, дахин боловсруулалт, тэдгээрийн хандлагын талаарх бусад улс орнуудын Засгийн газрын бодлого, олон улсын аж vйлдвэрлэлийн зeвлeхvvдээс суралцаж, тэдэнтэй харилцан туршлага солилцох;

7. Гадаадын хeрeнгe оруулагч том корпорациудын тeлeeлeлд улс орноо сурталчлан таниулах, хeрeнгe оруулалт, бизнесийн талбарт харилцан санал солилцох;

8. Олон улсын санхvvгийн фирмvvд, зeвлeх vйлчилгээ vзvvлдэг байгууллагууд, дэлхийн металлын холбоодуудын тeлeeлeгчдeд улсаа сурталчлан таниулах, тэдэнтэй ирээдvйн хамтын ажиллагааг хэлэлцэх;

9. Монгол улсад суурь металлын олон улсын хэмжээний томоохон хурлуудыг зохион байгуулах боломжтой болох зэрэг болно.

V. Дvгнэлт

Дэлхий дээрх нeхeн сэргээгдэхгvй эрдэс баялгийн ашиглалт нэн эрчимжсэн eнee vед аливаа улсын нутаг дэвсгэр дээр шинээр нээгдэж буй болон vйл ажиллагаа явуулж байгаа орд, уурхай, уулын vйлдвэрvvд, тэдгээртэй уялдсан хvрээлэн буй орчны асуудал зeвхeн тухайн улсын асуудал бус дэлхий нийтийг хамарсан асуудал гэсэн vзэл баримтлал манай гаригийн хvмvvст нэгэнт тeлeвшиж эхэлжээ. Иймд Монголд эрдэс баялгийн, тэр дундаа суурь металлын аж vйлдвэрлэлийг хeгжvvлэхийн тулд энэ чиглэлээрх мэдээ, мэдээлэл, статистик тоо баримтууд ба vйл ажиллагааны ил тод байдлыг хангах зайлшгvй шаардлагатай билээ. Vvний тулд олон улсын тvвшинд ил тод байж, мэдээлэл судалгаа харилцан солилцох, бусад улс орнуудын Засгийн газар, бизнесийн хvрээнийхэн, олон улсын байгууллагуудтай нягт хамтран ажиллаж, тулгарч буй асуудлаа хамтарч шийддэг, ололт амжилтаа хамтран хvртдэг хандлага руу шилжиж байгааг мэдэрч, Засгийн газар хоорондын, хараат бус байгууллага болох Олон улсын зэс судлалын группэд манай улс гишvvнчлэгдэх нь оновчтой гэж vзэж байна. Oeрeeр хэлбэл энэ нь бага зардлаар их боломж, давуу тал, vр ашиг олж хvртэнэ гэсэн vг.

Жич: Олон улсын зэс судлалын группэд Монгол улсыг гишvvнчлэх асуудлыг Монгол улсын Vйлдвэр, худалдааны яамны Сайдын зeвлeлийн хуралд хэлэлцvvлэхээр оруулсан. Гэвч хурал хэзээ болох нь мэдэгдэхгvй, хойшилсоор л байна. Эрт орой хэзээ нэгэн цагт тэнд нь нэг шийдэх биз хэмээн найдна. Хэрвээ дэмжигдвэл Засгийн газрын хуралдаанд оруулж шийдvvлнэ.

Португалийн тэмдэглэл 1

Блог шинэчилнэ гэж худлаа хэлсээр удчихлаа. Ажил их байсан, ажил нервтэй байсан гээд шалтгаан их байлаа...Тэгээд явсан тухайгаа маш товчхоноор гурван хэсэг болгож бичихээр шийдлээ. Эхний ээлжинд эрээвэр хураавар зvйлс бичье. Мэдээж Португалийн тухай http://www.wikipedia.org/ юмуу eeр дурын вебээс дурын хvн мэдээлэл авчих тул ерeнхий мэдээлэл (газар нутаг, уур амьсгал, соёл урлаг, эдийн засаг, vйлдвэрлэл vйлчилгээ гэх зэрэг) бичих нь утгагvй гэж vзлээ.

Португали хэлний тухайд товчхон

Энд хэл нэвтрэлцэхэд тeдийлeн тeвeг учрахааргvй бeгeeд англи хэлтэй, тvvн дээр нэмээд болж eгвeл испани хэлний бага зэрэг суурьтай байхад л болохоор юм. Франц, Испани, Итали, Португали хэлvvд нь нэг язгууртай тул зарим нийтлэг vгvvд бичлэг, дуудлага eeр ч язгуур нэгтэй байдаг. Эндэхийн боловсролтойчууд нь, оффисын ажилтнууд нь дор хаяж 2-3 хэлээр ярьдаг юм билээ. Мэдээж Португали хэл дээр нэмээд англи, испани, эсвэл франц хэл. Харин хотын эгэл жирийн иргэд, жишээ нь коффи шоп, жижгэвтэр кафены vйлчлэгчид, зарим дэлгvvрийн худалдагчид англиар тeдийлeн ярихгvй, eeдeeс no English гээд л зогсож байхаас vл сийнэ. Энэ тохиолдолд урдаас нь англиар яриад нэмэргvй. Эгч маань нэг удаа португаличууд испани бус eeрийн гэсэн хэлтэй болохоор тэрvvхэндээ ихэмсэг зантай, vндэснийхээ хэлнээс eeр хэлээр ярих тeдийлeн дуртай биш байдаг гэж хэлсэн нь миний ажигласнаар vнэн байлаа. Нээрээ л мэндлэхэд хvртэл Hola биш Ola’ гэж eргeтгeлийг нь eeрeeр дууддаг байхад испанийнх шиг hola гээд дуудчихвал тэдэнд тийм ч таатай сонсогдохгvй. “Их баярлалаа” гэхийг Obrigado muito гэж хэлдгийг нь мэдэхгvй испани шиг л байлгvй гээд Mucho gracias гээд хэлчихвэл мэдээж тэд энэ одоо ази хvн мeртлee яагаад испаниар яриад байгаа юм бол гэж сэтгэнэ. За тэгээд аливаа улс оронд очоод тухайн vндэснийх нь хэлээр болж eгвeл яриад байвал тэдний хандах хандлага нь илvv дотно, vнэнч, нeхeрсeг болдгийг бид мэднэ дээ. Англиар ярьж ярьж эцэст нь thank you биш зvгээр л obrigado гэчихэд Португальчууд арай л eeр дee.

Vйлчлэгч ба Криштиану Рональду

Ачаалалтай нэгэн eдeр vдийн унданд 20 минутын л зай гарахаар нь хуралдаан болж буй газраас хамгийн ойр кафе руу орохоос eeр арга байсангvй. Гэтэл vдийн ундны цагаар тэр кафе нь хонго эргэх зайгvй олон хvнтэй болдог юм байна. Олон хeлийн газар байдаг, бас тэгээд их дажгvй хоолтой ба vнэ нь харьцангуй гайгvй болохоор хvмvvс их ордог юм билээ. Тэндээс гараад явчихъя гэхээр цаг алдаж, хуралдаанаас хоцрох гээд байдаг. Хvлээнэ гэхээр Европын хотуудын эгэл кафенууд ямар байдаг билээ дээ тийм жижигхэн ширээ сандалтай, завсар зай болгоныг ашигтай талбай болгосон давчуухан газар тэвчиж тогтох арга алга. Гадаах ширээ сандал нь бас битvv хvн. Нэг юм захиалах гэтэл vйлчлэгч охид дунд нь англи хэлээр ярих хvн алга. Гайгvй англи хэлтэй гэх vйлчлэгч залуу нь хvмvvсийн хоолыг зeeж давхиад надад баригдах шинж алга. Тэгж ингээд ээрч муурч хоолны цэсээс нь харж байгаад хэдэн португали vг холбож хэлээд нэг юм захиаллаа. Гэтэл суудал байхгvйгээс босоогоороо хооллох янзтай болоод ирдэг байна шvv. Миний хажууд зангиа зvvсэн костюм пиджак болсон хоёр ч залуу зэрэгцэж зогсоод босоогоороо хооллож байх юм. Хажууд ойрхон Deloitte, Portugal Telecom-ын оффисууд байдаг. Тэндхийн л ажилтнууд бололтой. Тэгтэл ч тэр хоёрын хажууд надад зориулж нэг хэрэглээний нимгэн цаас дэвсээд хутга сэрээ eрeeд, захиалсан жvvсийг минь задлаад аягалж эхэллээ. Би ийм байдлаар хооллоё гэвэл яаж хооллосон болох вэ гэж хэлээд захиалгаа буцаая гэтэл одоо таны хоол бэлэн болж байна гэдэг юм байна. Яадаг шvv юм билээ гэж бодож байтал харин ашгvй нeгee англиар хальт ярьчихдаг гэсэн vйлчлэгч залуу ирлээ. Яг урьдах 2 орой нь аваргуудын лигийн 2 дугаар тойргийн тоглолт болоод Португалийн Лисбоны хоёр баг тоглосон байлаа. Спортинг нь хожиж, Бенфика нь хожигдож, хойд нутгийн Порту хотын баг нь хожсон байв. Vйлчлэгч залууг ажваас харах царайны хeлбeмбeгийн, тэр тусмаа мэдээж Португалийн аль нэг клубын фен болох нь тэр нvднээс нь илт санагдаад шууд л яриа eдeн eчигдeр уржигдрын тоглолтууд vзсэн vv гээд эхэлчихлээ. Таамаглал маань ч онож нeгeeх чинь нvд нь сэргээд нэг ийшээ гvйх хооронд хeлбeмбeгийн талаар хоёр eгvvлбэр, нeгee тийш гvйх хооронд гурван eгvvлбэр хэлж байх юм. Танай Криштиану Рональду чинь анх Спортингоос замналаа эхэлсэн, ер нь Спортинг баг залуучуудыг гаргаж ирэхдээ маш сайн боловч Европын сайн багуудад алдчихдаг нь сайн ивээн тэтгэгчгvйтэй холбоотой. Тэр Наниг хар л даа 20 гаруй саяар МЮ-д очсоныг, Мутиньюг одоо бас л алдана даа гэх мэтээр би ярьтал нeгeeхийн чинь ам нь бvр халаад Португалийн хeлбeмбeг, Европын багуудын тухай яриад хобби нь хeдлeeд ирvvт нь би тvvнд хэллээ ”би танайд хооллох гэтэл суудалгvй байх юм, энэ залуус шиг зогсоогоороо ингээд хооллох надад хэцvv тул ямар нэг аргаар ширээ гаргаж eгeeч” гэлээ. Гэтэл нeгeeх чинь за одоохон гэчихээд гараад гvйлээ. Удалгvй орж ирээд гадаа нэг ширээ гаргачихлаа гэж байна. Гэтэл мань хvн тэнд сууж байсан хоёр охиныг шахаад тэдний хажууд надад ширээ, сандал гаргамар болжээ зайлуул. Гvй яахав хэдий жаахан зай муутай ч захиалсан хоолоо тухтайхан зооглочих ширээний зайтай, бас хооллох зуур Португаль охидтой ярих бололцоотой л юм. Хeлбeмбeгийг нь ярьж байж нэг юм маш давчуу хугацаанд хямд хэрнээ амттай хоол тэгж нэг идчихээд хуралдаандаа хоцролгvй орж билээ.

Охид
Португали охид Европынх гэсэндээ анхандаа их зантай мэт санагдах боловч тэдэнтэй яриаг зeв эхэлж, зeв vргэлжлvvлвэл тийм ч ихэмсэг хvйтэн хvмvvс биш болох нь дорхноо мэдэгдэнэ. Oeрeeр хэлбэл “би латин шvv” гэсэн шиг нээлттэй, ил тод, илэн далангvй шулуун зан чанар тэдний дотор нуугдаж байдаг. Гагцхvv хэнд, хэдийд энэ зангаа гаргах нь харьцаж буй хvнээс нь л болдог гэдгийг ажиж амжсан.

Тэдний нийтлэг тeрх гэвэл бор vс, урт сормуус бvхий бор нvд, жижгэвтэр эрvv, eндeр бeгeeд нарийн хамар. Тэд арай богино хeл, жаахан мяраалаг eгзeг, биеэрээ бусад европ охидоос ялгагдана. Хар арьстай португали охид нь илvvдэл жинтэй байх нь тvгээмэл бeгeeд тэдний хувьд бага цалинтай ажил голчлон хийдэг нь ажиглагдсан.

Англиар ярьдаггvйдээ зарим нь санаа нь зовдог юмуу шилжилтийн нас нь eнгeрч томчуудын амьдралд орж буй eсвeр насны португаль охид нэлээд ичимхий бeгeeд бас шалтгаангvй инээд алдаж аалигvйтнэ. Англиар ярьдаг охид нь энгийн, нээлттэй, eeртee итгэлтэй, бие даасан, бас бага зэрэг болгоомжтой. За тэгээд хeрeнгe чинээтэй баячуудын загвар мода хeeсeн, Европоор хэрэн тэнэж амжсан, метрогоор зорчдоггvй зeвхeн Peugeot, Citroen, BMW, Mercedes Benz, Volkswagen, Audi, Porsche, Volvo унадаг Португаль охидууд нь нэлээд их зантай, шанатаганаад эгэл жирийнvvддээ дээрэнгvй ч юм шиг, бардам ч юм шиг харьцдаг нь ажиглагдсан. Хeрeнгe мeнгe гэж хаа ч хvний ааш занг эвдэх юм. Зовлогоо зовоож олсон зоос л vнэ цэнэтэй гэж энэ байх.

Лисбонын метро

Лисбонын метро eглee 6:30 аас шeнe 01 цагийн хооронд явна. Vндсэн дeрвeн шугамтай, цомхон бeгeeд цэвэрхэн хотдоо таарсан метроны авсаархан сvлжээтэй. Хэдийгээр Лондоны метрог гvйцэхгvй ч надад эндэхийн метро нэлээд таалагдсан. Нэг чиглэлд 0.75 еврогоор зорчдог. Метрогоор голдуу эгэл жирийн иргэд, дундаж давхаргынхан зорчино. Метрогоор зорчиж байгаа ахмад настай улсууд голдуу сонин унших юмуу vvрэглэнэ. Хvvхдvvд бол компьютер тоглох юмуу ipod сонсох байдлаар ямар нэг хэмжээгээр электрон тeхeeрeмжтэй уягдана. Охид хvvхнvvд голдуу л гар утсаа оролдох, зvvрмэглэх, эсвэр уйтгартайхан бодлогоширно. Харин би... за за энэ хэнд хамаатай байх билээ. Picoas, Saldanha, Campo Pequeno, Entre Campos, Cidade Universitaria, Rotunda, Avenida, Restauradores, Baixa Chiado, Cais do Sodre... Лисбоны дотно, чихэнд хоногшсон метроны буудлууд.

Hard Rock Cafe

Энэ бол оройд зайлшгvй орчих хэрэгтэй газруудын нэг. Лисбонын Хард Рок кафе хотын тeвeeс холгvй, зvvн урагш 2 метроны буудал яваад л шууд очих газарт бий. Энд та амьд хeгжим сонсч, vзэж, чаддаг бол eeрee ч тоглож, цагийг маш сайхан eнгeрvvлэх боломжтой. Хард Рок Кафе Restauradores метроны буудал дээр, эрх чeлeeний eргeн чeлee (Avenida da Liberdade)-ний тeгсгeлд бий.

Soon...

Монголд ирлээ. Korean Air ч тааруу болжээ. Учир нь ачаа маань Амстердамаас саатаж. Маргааш л нэг ирэх юм шиг байна. Oглee гаражаа онгойлготол машины буруу талын арын дугуйны хий нь суларчихаж. Хэд хоног хeдeлгeeнгvй гаражид тvгжээтэй байхаар тэгж л дээ. "Явж л байвал vгvй ер нь ямар ч хeдeлдeг тeмeр унасан яадаг юм, ер нь хэнд хамаатай юм" гэсэн vзэлтэй мань мэтийн Heretic-vvдэд иймэрхvv юм тохиолдож л байдаг юм. За тэгээд хий нь гарсан дугуйтай зууралдах цаг ч байсангvй, дvvрч яавал ч яаг гээд шууд л гараад жийсээр ажил дээр иртэл тvмэн асуудал, овоорсон их ажил. Сураагүй юм биш дээ. Workaholic амьдралын хэв маягтаа тавтай морилсугай. Удахгvй блогоо шинэчилнээ.