Бид сармагчнууд уу?

Амралтын eдeр хорт утаанаас тvр ангижирч цэвэр агаар амьсгалюу гэж бодоод хотоос 65 км зайд орших зуслангийн муу амбаараа зорьлоо. Урд хайрханы модонд донгодох хeхeeн дуу болоод бод, бог малын эрvvл саруул, чихэнд чимэгтэй аялгуунууд анир чимээгvйг эвдэн сонсдох нь тархинд цаанаа л нэг таашаал eгнe. Ууланд алхаж, уушгиа хvчилтeрeгчeeр дvvргэх ялдамд цээж тэлж, урам зориг, итгэл нэмэгдэн эх байгалиа хайрлах сэтгэл бадарна. Энэ vед eeрийн эрхгvй байгалийн амьтан гэдгээ мэдэрч, элдэв ядаргаа, тархи толгойд эргэлдэх хэрэгтэй хэрэггvй бодлууд, миний хvрээлж буй ажлын орчин, нийгмээс надад vзvvлсэн гаж харьцаанууд, янз бvрийн шахалт дарамт зэргийг бvрэн мартах мэт.

Германд мэдээлэл зvйн чиглэлээр мэргэжил эзэмшсэн, тэр дотроо зохиомол оюун ухаан (Artificial Intelligence)-аар мэргэшээд, тэнд 11 жил сурч, ажиллаж хeдeлмeрлeeд Монголдоо бvр мeсeн ирээд байгаа нэг vеэл ах маань надтай цуг явсан юм. Vеэл маань мэргэжлээс гадна хэл шинжлэл, угсаатны зvй, тvvх асар их сонирхдог нэгэн билээ. Энэ сонирхлоороо, уншиж мэдсэн зvйлийн цар хэмжээгээрээ миний тeрсeн ахтай тун адил хvн л дээ. Би бээр тэдний дэргэд тvvхийн мэдлэгээр vнэндээ гологддог тул аль болох тэднийг сонсож, мэдлэгээс нь аль болох тусгаж авахыг хичээдэг юм. Тvvхийн чиглэлээр уншиж судалсан, сонссон маань хоосон биш ч, би тeрсeн ах, vеэл ахтайгаа энэ талаар мэтгэлцэхээс vнэндээ жаахан эмээдгээ нуух юун. Тэд дeнгeж 30 гарч яваа гэхэд “яаж амжуулсан юм бэ” гэмээр л тvvхийн талаар асар ихийг уншиж мэдсэн байдаг. Энэ удаад салхинд гарахдаа герман хэлний тайлбар толь зохиож байгаа vеэл ахтай нэлээд зvйлээр ярилцлаа. Монголын хeдee нутагт, хушин ойд, эрvvл агаарт энэ мэт сэдвээр vеэлтэйгээ хэлэлцэж байхдаа eнгeрсeн жил нутаг буцахаас eмнe Сан Францискогоор дайрч тeрсeн ахтайгаа уулзан бас л дуртай сэдвээрээ ярилцаж байсан тэр хэдэн eдрийг дурсаж явлаа.

Vеэлтэй ярилцсан гол сэдэв нь a) Монгол хэлний бичгийн хэл, соёл анх ямар байсан, eдгee хэрхэн гажуудсан; б) Монгол угсаатнуудын бvрэн тvvхийг цаг vе бvрээр нь; в) Монголын хаадууд, феодалын бутралын vнэн тvvх; г) Дамбийжанцан, Барон Унгерн нарын Монголын тvvхэнд сайнаар дурсагдах vйлс; д) Ринчин гуайн хэл шинжлэлийн vнэт бvтээлvvд яагаад гадаадын их сургуулиудын номын санд байдаг атлаа Монголд нэг нь ч байдаггvй, яагаад П.Хорлоо Ринчин гуайн бvтээлvvдийг шатаасан, e) Буддын шашны vнэн мeн чанар номлол Шарын хэмээх шашнаар хэрхэн гажуудаж Монголд орж ирсэн, тэрнийх нь балаг хvмvvст одоо болтол хэрхэн нeлeeлж байгаа гэх мэт дэндvv олон том жижиг сэдвээр, eргeн хvрээнд ярилцлаа. Vеэл маань тэнд суралцаж байхдаа Германд буй Монголын тvvх, хэл шинжлэлтэй холбоотой, тэр дундаа Ринчин гуайн бvтээлvvдийг (Монголд нэг нь ч байдаггvй бvтээлvvд) нэлээд судалсан хvн юм байна. Vvнийгээ нэгдvгээрт сонирхол, хоёрдугаарт нутгаа санахаараа хийдэг байсан ажил гэж тайлбарлаж байв.

За ингээд олон vг нуршаад ч яахав. Энэ бvхнээс би их зvйлийг бодсон ба Монголчууд бид эх тvvхээ сайн мэдэхгvй, эх хэлээрээ ч ярьж бичиж чадахаа байсан, уртын дуугаа дуулах нь битгий хэл нэрлэж ч чадахгvй, eeрсдийгee хаанаас vvссэнээ мэдэхгvй болсон сармагчингууд болжээ гэсэн дvгнэлтэд хvрлээ. Сармагчин биш болохын тулд эх тvvх, хэл соёлоо улам их судлах ёстой юм байна гэдгийг би хvлээн зeвшeeрлee.

Бидний eдeр тутмын хэлэнд ердee хэдхэн зуун Монгол vг эргэлддэг болохыг судлаачид тогтоосон байна. Асар баялаг Монгол хэлээ бид мэдэхээ байжээ. Би ч бас тэдний нэг. Та дор дурдсан хоёрхон жишээг сайтар анхаарч уншаад яагаад гэдгийг нь тайлбарлана уу. Энэ тухай би vеэлээсээ л мэдлээ. Гажуудсан Монгол хэлээр (одоогийн) бол эдгээр нь тэс eeр vгс. Харин худам монгол бичгээр буюу жинхэнэ монгол хэлээр эдгээрийн утга адил юм байна.

1.”эрдэс” = “eрх”
2. “нударга” = “нядлах”

Тeрийн eндeрлeгvvд нь “нeхдvvд, хvмсvvд, тэд нар” хэмээн ярьж хэлзvйн хувьд маш бvдvvлэг алдаа хийн, бид тvvнд нь дасал болж байгаа нь буруу. Зvй нь нeхeр гэдгийн олон тоо нeхeд, хvн гэдгийн олон тоо хvмvvс, тэд гэдэг eeрee олон тооны тeлeeний нэр атал олон тооны vгэнд олон тоо vvсгэх дагавар залгаж ярьдаг ерeнхийлeгч, ерeнхий сайд Монголд байх юм? Зvйрлэвэл Тони Блэйр, Жорж Буш нар men гэхийг mens, people гэхийг peoples гэж л ярьж байгаатай агаар нэг шvvдээ. Энэ бол асар бvдvvлэг алдаа. Жирийн нэг хvн бус бvхэл бvтэн улсын ерeнхийлeгч, ерeнхий сайд биздээ тэд? Ринчин гуайн гарын шавь, хэл шинжлээч нэгэн эрдэмтэн ерeнхийлeгч асан Багабандийн 2 хуудас илтгэлээс хэл зvйн 86 алдаа олсон гэдэг. Энэ нь зvгээр л vг vсгийн алдаа биш, хэл зvйн, утгын, дvрмийн алдаа гээд боддоо.

Зарим нэг монгол хvмvvс eгvvлбэр эхлэхдээ “за тэгэхээр зэрэг яахав гэхдээр зэрэг ер нь болбол одоо” гэх мэтээр хэрэгцээгvй сул vг (энэ тохиолдолд 9 vгээр юуг ч илэрхийлсэнгvй) ихээр хэрэглэж, Монгол хэлийг гутаан доромжилж байх юм.

Иймээс Монгол хvн, Монгол нэр тeр гэдгийг vеийн vед, vрийн vрд хадгалах зvйл нь залуучууд бид цаашид жинхэнэ Монгол хэл, соёл, тvvхээ сайтар хичээж суралцах явдал юм байна гэдгийг улам бvр ухаарлаа.

Жич: Монголд Б.Ринчин гуайн тухай л бичихээс тvvний хэл шинжлэлийн бvтээлvvдийн талаар хэн ч бичдэггvй юм байна. Учир нь тvvний бvтээлvvдийг Монголд хэвлэхийг хориглож, бvр шатаан устгаж байжээ. Тvvний хэл шинжлэл, угсаатны зvйн бvтээлvvд нь eдгee гадаадын их сургуулиудын номын санд л хадгалагдан vлджээ.